Dưới đây là phần phân biệt giữa “phương pháp dạy học” và “kỹ thuật dạy học” theo góc nhìn chuyên môn của tác giả.
1. BẢNG ĐỐI SÁNH MỞ RỘNG: PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC VÀ KỸ THUẬT DẠY HỌC
| Tiêu chí | Phương pháp dạy học | Kỹ thuật dạy học |
|---|
| 1. Khái niệm | Cách tổ chức dạy học có hệ thống và định hướng nhằm đạt mục tiêu dạy học. | Thủ pháp, mẹo, cách cụ thể được vận dụng linh hoạt trong từng hoạt động dạy học nhỏ. |
| 2. Mức độ khái quát | Khái quát cao hơn, mang tính chiến lược. | Cụ thể hơn, mang tính chiến thuật hoặc tình huống. |
| 3. Phạm vi sử dụng | Áp dụng trong toàn bộ tiến trình hoặc từng phần lớn của bài học. | Áp dụng linh hoạt ở từng hoạt động, bước nhỏ trong bài học. |
| 4. Tính ổn định | Mang tính ổn định, có thể áp dụng lâu dài và nhất quán. | Mang tính linh hoạt, thay đổi tùy theo mục tiêu và tình huống cụ thể. |
| 5. Mối quan hệ với mục tiêu | Gắn liền với mục tiêu dạy học tổng thể. | Gắn liền với việc thực hiện một mục tiêu nhỏ hay kỹ năng cụ thể trong bài học. |
QC
| 6. Vai trò người dạy | Giáo viên đóng vai trò quyết định trong việc lựa chọn và triển khai phương pháp. | Giáo viên hoặc học sinh đều có thể sử dụng linh hoạt trong quá trình tương tác. |
| 7. Tác động đến học sinh | Tạo định hướng và hình thành phương thức tư duy, làm việc của học sinh. | Tăng cường sự hứng thú, chủ động, tương tác và hiệu quả thực hiện nhiệm vụ học tập. |
| 8. Mức độ sáng tạo | Yêu cầu tư duy hệ thống khi lựa chọn và vận dụng. | Khuyến khích sự sáng tạo, đổi mới trong cách tổ chức hoạt động cụ thể. |
| 9. Ví dụ cụ thể | Phương pháp thảo luận nhóm, phương pháp đóng vai, phương pháp trực quan,… | Kỹ thuật khăn phủ bàn, tia chớp, mảnh ghép, công não, bông tuyết, hỏi và đáp nhanh,… |
| 10. Vị trí trong cấu trúc bài học | Có thể chi phối toàn bộ bài học hoặc phần chính của bài. | Nằm trong từng hoạt động nhỏ, gắn với từng bước dạy học cụ thể. |
2. Vai trò trong quá trình dạy học:
Phương pháp dạy học là “khung sườn” định hướng cách tổ chức bài học.
Kỹ thuật dạy học là “công cụ” cụ thể để triển khai từng hoạt động nhỏ một cách sinh động và hiệu quả.
3. Quan hệ giữa hai khái niệm:
Kỹ thuật dạy học là bộ phận của phương pháp dạy học.
Một phương pháp có thể tích hợp nhiều kỹ thuật khác nhau tùy vào mục tiêu, đối tượng, nội dung và hoàn cảnh.
4. BẢNG VÍ DỤ MINH HỌA: PHƯƠNG PHÁP VÀ KỸ THUẬT DẠY HỌC
| Phương pháp dạy học | Một số kỹ thuật dạy học điển hình thường được vận dụng trong phương pháp đó | Ví dụ minh họa thực tế trong dạy học Tiếng Việt (hoặc các môn khác) |
|---|
| Phương pháp thảo luận nhóm | – Kỹ thuật “khăn phủ bàn” – Kỹ thuật “mảnh ghép” – Kỹ thuật “tia chớp” | Học sinh lớp 4 thảo luận nhóm 4 người để tìm câu tục ngữ phù hợp với chủ đề “siêng năng”. |
| Phương pháp vấn đáp gợi mở | – Kỹ thuật “đặt câu hỏi phân tầng” – Kỹ thuật “hỏi và đáp nhanh” | Giáo viên liên tục đặt các câu hỏi dẫn dắt để học sinh tự phát hiện ra chủ điểm chính trong bài đọc. |
| Phương pháp dạy học nêu vấn đề | – Kỹ thuật “thử thách” – Kỹ thuật “hỏi bậc thang” – Kỹ thuật “tiên đoán kết quả” | Giáo viên đưa ra câu hỏi: “Nếu không có dấu câu, người đọc sẽ gặp khó khăn gì?” để khơi gợi tư duy. |
| Phương pháp dạy học trực quan | – Kỹ thuật “sơ đồ tư duy” – Kỹ thuật “sử dụng tranh ảnh, biểu bảng” | GV sử dụng sơ đồ cây để giúp học sinh phân biệt các kiểu câu trong tiếng Việt. |
QC
| Phương pháp luyện tập – thực hành | – Kỹ thuật “trò chơi học tập” – Kỹ thuật “điền khuyết – ghép cặp” | Học sinh điền từ còn thiếu vào câu tục ngữ, sau đó ghép đôi để thảo luận kết quả. |
| Phương pháp dạy học theo dự án | – Kỹ thuật “lập kế hoạch nhóm” – Kỹ thuật “trình bày sản phẩm” | Học sinh lớp 5 lập kế hoạch sưu tầm và minh họa các từ ngữ địa phương ở quê hương em. |
| Phương pháp đóng vai | – Kỹ thuật “nhập vai nhân vật” – Kỹ thuật “tình huống giả định” | Học sinh nhập vai hai nhân vật trong một mẩu chuyện, thể hiện cách giải quyết xung đột. |
| Phương pháp tổ chức trò chơi học tập | – Kỹ thuật “xếp hình ngôn ngữ” – Kỹ thuật “đua tiếp sức” | Học sinh thi ghép các mảnh từ để tạo thành câu tục ngữ hoàn chỉnh. |
Lưu ý:
Một phương pháp có thể kết hợp nhiều kỹ thuật, và một kỹ thuật có thể dùng linh hoạt ở nhiều phương pháp.
Tự sáng tạo kỹ thuật mới hoặc cải biên kỹ thuật cũ phù hợp với đặc điểm học sinh tiểu học là việc nên làm và cần thiết.
Cần tham gia dự giờ – phản hồi – rút kinh nghiệm qua các tiết dạy mẫu để phân biệt sâu hơn.
Tô Ngọc Sơn (biên soạn)
